یاقوت سرخ (Ruby) | رفرنس جامع گوهرشناسی از تعریف علمی تا بهسازی
فهرست مقاله
مقدمه: ملکه بیهمتای دنیای سنگهای قیمتی
یاقوت سرخ (Ruby)، سنگی که قرنهاست در صدر لیست ارزشمندترین و گرانبهاترین جواهرات جهان جای دارد. از دیرباز، نزد گوهرشناسان و ادبای ایران باستان، این گوهر به نام “یاکند” شناخته میشده و بیش از هر سنگ دیگری مورد توجه و توصیف قرار گرفته است.
کجا تو باشی گردند بیخطر خوبان
جمست را چه خطر هر کجا بود یاکند
“بخاری”
در مجموعه رفرنس گوهرسنگهای تاجرتوانا، قصد داریم تا این گوهر سرخ آتشین را نه تنها از منظر تاریخی و فرهنگی، بلکه با دیدی کاملاً علمی و گوهرشناسی مورد بررسی قرار دهیم. هدف ما این است که شما را به یک متخصص آگاه در زمینه یاقوت سرخ تبدیل کنیم و برندی قابل اعتماد در این حوزه باشیم.
بخش اول: یاقوت سرخ از منظر علمی (Ruby's Identity)
یاقوت سرخ یکی از گونههای معدنی سنگ مادر کوروندوم (Corundum – Al2O3) است. آنچه یاقوت را از خواهر خود، یعنی یاقوت کبود (Sapphire)، متمایز میکند، حضور عنصر کروم سهظرفیتی در ساختار کریستالی آن است که عامل اصلی رنگ قرمز خیرهکنندهاش به شمار میرود.
🔸 مشخصات فنی ساختاری:
سیستم کریستالی: تریگونال
فرمول شیمیایی (عامل رنگ): Cr3+:{Al2O3}:Cr3
سختی (Mohs): 9 (بسیار بادوام، پس از الماس)
💡 نکته تخصصی تاجرتوانا: کوروندوم در حالت خالص بیرنگ است. یاقوتهای کوروندومی که رنگی غیر از سرخ یا کبود داشته باشند (مانند زرد، صورتی یا سبز)، در دسته سافایرهای فانتزی (Fancy Color Sapphires) قرار میگیرند.
بخش دوم: مشخصات ظاهری، تنوع رنگ و منابع اصلی یاقوت سرخ
در این بخش، به مشخصات قابل مشاهده و همچنین دستهبندیهای تجاری یاقوت سرخ بر اساس رنگ و منبع میپردازیم.
💌 مشخصات ظاهری (Appearance)
| مشخصه | دامنه و تنوع |
| شفافیت (Transparency) | از شفاف کامل (Transparent) تا مات (Opaque) |
| رنگ (Color) | قرمز نارنجی تا قرمز بنفش، قهوهای قرمز |
| پدیدهها (Phenomena) | آستریسم (ستارهای) و کاتویانسی (خیلی محدود و خاص) |
🎨 نامهای تجاری بر اساس رنگ و منبع:
رنگ یاقوت سرخ از قرمز-نارنجی تا قرمز-بنفش متغیر است و منبع آن یکی از تعیینکنندهترین عوامل ارزش آن است.
| نام تجاری/منبع | توصیف رنگی و منشأ | ویژگیها |
| برمهای (Burmese) / یاقوت سرخ شرق | قرمز تا قرمز به همراه کمی بنفش. | بهترین رنگ شناخته میشود و در گذشته با نام “خون کبوتری” معروف بود. |
| خون کبوتری (Pigeon’s Blood) | رنگ استاندارد مرجع برای مرغوبترین یاقوتهای برمه. | قرمز خالص با فلورسانس قوی. |
| خون گاوی (Ox Blood) | مقداری از سنگ خون کبوتری تیرهتر است. | قرمز تیره و غلیظ. |
| فرانسوی رنگ، آلبالویی | مقداری از سنگ خون کبوتری روشنتر است. | قرمز روشن و گیلاسی. |
| تای، سیام، سیامی (تایلندی) | منبع: تایلند و سیام (تایلند قدیم). | قرمز تیره تا قرمز قهوهای یا قرمز بنفش. |
| سیلان یا سریلانکا | منبع: سریلانکا. | در تون روشنتر هستند و معمولاً برلیانس (درخشش) بیشتری نسبت به سنگهای برمهای و تایلندی دارند. |
| آفریقایی (رود اومبا) | منبع: آفریقا. | معمولاً قرمز نارنجی است. |
✨ یاقوت سرخ ستارهدار (Star Ruby):
این گونه از یاقوت دارای پدیده آستریسم (Astérisme) است که معمولاً بهصورت یک ستاره 6 پر بر روی سطح کابوشونتراش سنگ دیده میشود. این پدیده به دلیل وجود ناخالصیهای سوزنیشکل روتایل (Rutile) در ساختار سنگ ایجاد میشود.
بخش سوم: مشخصات گوهرشناسی و شناسایی دقیق (GIA Standard)
شناسایی یاقوت سرخ، بهویژه برای تمایز آن از متشابهات و انواع بهسازیشده، نیازمند ابزارهای گوهرشناسی است.
| مشخصه | مقدار | کاربرد |
| شاخص انکسار (RI) | 1.762 – 1.770 | یکی از مهمترین ابزارهای تشخیص |
| بیرفرژانس (Birefringence) | 0.008 تا 0.010 | نشانگر دوگانه انکساری بودن سنگ |
| وزن مخصوص (SG) | (0.05-+)4.00 | برای تفکیک از سنگهای مشابه با وزن کمتر |
| پلئوکوریسم | قوی (قرمز بنفش و قرمز نارنجی) | تغییر رنگ در زوایای مختلف |
| کاراکتر نوری | DR، تک محوری منفی | مشخصه سنگهای دو انکساری |
🔎 شاخصههای کمکی برای تشخیص اصالت:
شاخصههای زیر به تمایز یاقوت سرخ از سنگهای مشابه کمک میکنند:
سیلک (Silk): روتیلهای باکیفیت سوزنی یا کریستالهای بومیت، که معمولاً ۳ گروه ۶۰ درجهای تشکیل میدهند.
کریستال زیرکن: که با هالههای تاریک شکستگی احاطه شدهاند.
درونگیر اثر انگشتی (Fingerprint Inclusions).
خطوط رشد ششضلعی و کالرزونینگ (Color Zoning).
بخش چهارم: روشهای بهسازی (Enhancements) و نکات نگهداری
تقریباً تمام یاقوتهای سرخی که در بازار دیده میشوند، به منظور بهبود رنگ و شفافیت، تحت عملیات بهسازی قرار گرفتهاند. آگاهی از این روشها برای خریدی مطمئن، مهمترین وظیفه یک تاجر توانا است.
🧪 رایجترین روشهای بهسازی:
| روش بهسازی | اثر | شیوع | پایداری و نکات نگهداری |
| ۱. گرمادهی ساده | کاهش حالت ابری روتیلها، تقویت رنگ. | گهگاهی تا بهطور معمول. | پایدار. مگر اینکه تا بالای 1600 درجه سانتیگراد گرم و سپس سرد شود. |
| ۲. گرمادهی برای آستریسم | تقویت یا ایجاد پدیده آستریسم. | گهگاهی. | پایدار. |
| ۳. دفیوژن (Diffusion) | تقویت آستریسم یا انتشار رنگ در سطح سنگ گرمادهی بالای 1900 درجه سانتیگراد | گهگاهی. | پایدار. نکته مهم: بهسازی ضعیف است؛ از تراش دوباره (Recutting) جلوگیری شود. |
| ۴. حذف رنگهای ناخواسته | حذف رنگهای بنفش یا اجزای رنگ قهوهای. | معمول. | پایدار. |
| ۵. روغن و رنگ | پنهان کردن شکستگیها و تقویت رنگ. | گهگاهی. | ناپایدار. روغن ممکن است خشک یا نشت کند. بادقت تمیز شود و از حلالها دور نگه داشته شود. |
| ۶. پر کردن با شیشه (Glass Filling) | پر کردن حفرات و شکستگیها و افزایش وزن سنگ. | گهگاهی. | بسیار ضعیف. ضربه باعث مشخصشدن شکستگیها میشود. در استفاده و دستگرفتن دقت شود. |
🛡️ نکات نگهداری یاقوت سرخ:
سختی (9) و سفتی (Toughness) بالا: مقاوم در برابر خراشیدگیهای روزمره.
شستشو: شستشو با آب گرم و صابون امن است.
اولتراسونیک و بخار: برای سنگهای بهسازیشده با روغن یا شیشه (مانند روش 5 و 6)، بهشدت ممنوع است.
نتیجهگیری: یاقوت سرخ، انتخابی برای آگاهان
یاقوت سرخ همچنان یکی از درخشانترین و پرطرفدارترین سنگهای قیمتی در بازار است. برای خریداران آگاه، شناسایی منبع، میزان و نوع بهسازی انجام شده (بهخصوص روشهای پرکردن با شیشه) امری ضروری است.
تاجرتوانا بهعنوان مرجع شما در دنیای گوهرسنگها، آماده ارائه اطلاعات تخصصیتر و مشاورههای دقیق در مورد خرید و فروش این گوهر ارزشمند است.
نویسنده: پوریا سیروس پور
منبع: GIA
آموزشهای پیشنهادی تاجرتوانا
۶.۱۹۰.۰۰۰ تومان
این مقالات را نیز بخوانید!
