مقدمه: از تصمیمات شهودی تا انتخاب‌های کمی

در دنیای پرچالش مدیریت استراتژیک، موفقیت یک سازمان در گرو تصمیمات منطقی و باکیفیت است. هر انتخابی، هرچند کوچک، در سطح مدیریت ماهیتی استراتژیک دارد. در غیاب یک چارچوب تحلیلی قوی، تصمیم‌گیری‌ها ممکن است به سمت احساسات و قضاوت‌های ذهنی سوق پیدا کنند که برای پیشبرد اهداف بلندمدت کافی نیستند.

ماتریس برنامه‌ریزی استراتژیک کمی (QSPM) به عنوان ابزار اصلی در مرحله تصمیم‌گیری از فرآیند جامع مدیریت استراتژیک (چارچوب سه‌مرحله‌ای دیوید) عمل می‌کند. هدف این ماتریس، فراهم کردن یک پایه و دلیل منطقی و کمی برای انتخاب از میان استراتژی‌های جایگزین و اولویت‌بندی آن‌ها است.

بنیان نظری QSPM: تلفیق و ارزیابی کمی

QSPM یک تکنیک تحلیلی برای تشخیص استراتژی با مطلوبیت بالاتر است. این ماتریس، یک گام حیاتی پس از مرحله تلفیق (Combinations) است که در آن استراتژی‌های شدنی (مانند استراتژی‌های حاصل از ماتریس SWOT) شناسایی شده‌اند.

ورودی‌های QSPM مستقیما از خروجی‌های دو مرحله قبلی برنامه‌ریزی استراتژیک تأمین می‌شوند:

1. عوامل بحرانی موفقیت: عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (فرصت‌ها و تهدیدها) که از ماتریس‌های IFE (ارزیابی عوامل داخلی) و EFE (ارزیابی عوامل خارجی) به دست آمده‌اند.

2. وزن نسبی (Weight): وزن هر عامل، که نشان‌دهنده اهمیت نسبی آن عامل بحرانی در موفقیت سازمان است و مستقیماً از ماتریس‌های IFE/EFE منتقل می‌شود.

3. استراتژی‌های جایگزین: مجموعه‌ای از استراتژی‌های عملیاتی که باید ارزیابی شوند.

نحوه کارکرد ماتریس: محاسبه جذابیت نسبی

فرآیند تکمیل ماتریس QSPM شامل پنج گام کلیدی و مبتنی بر محاسبات کمی است:

1. گام اول: فهرست کردن عوامل و وزن‌ها: عوامل بحرانی موفقیت (از IFE/EFE) به همراه وزن (Weight) هر عامل، در ستون‌های اول و دوم ماتریس آورده می‌شوند.

2. گام دوم: تعیین امتیاز جذابیت (AS): در این گام، برای هر استراتژی و در قبال هر عامل بحرانی، یک امتیاز جذابیت (Attractiveness Score یا AS) تعیین می‌شود. این امتیاز با این پرسش کلیدی مشخص می‌شود: «آیا این عامل در انتخاب استراتژی مورد نظر، تأثیرگذار است و اگر بله، میزان جذابیت نسبی آن چقدر است؟»

   • طیف امتیاز جذابیت معمولاً از ۱ (جذاب نیست) تا ۴ (بسیار زیاد جذاب است) است.

3. گام سوم: محاسبه جمع امتیاز جذابیت (TAS): این مقدار با ضرب وزن (Weight) هر عامل در امتیاز جذابیت (AS) متناظر آن استراتژی به دست می‌آید.

   • TAS = Weight * AS

4. گام چهارم: محاسبه امتیاز نهایی (Total Sum Attractiveness Score): با جمع کردن تمامی امتیازهای جذابیت جمع شده (TAS) برای هر ستون استراتژی، امتیاز نهایی آن استراتژی مشخص می‌شود.

5. گام پنجم: انتخاب استراتژی: استراتژی‌ای که بالاترین امتیاز نهایی را کسب کند، به عنوان بهترین و مطلوب‌ترین انتخاب استراتژیک سازمان در نظر گرفته می‌شود.

مزایا و محدودیت‌های علمی QSPM

نتیجه‌گیری: QSPM به عنوان موتور پیشران موفقیت

تصمیم‌گیری استراتژیک نباید یک شانس یا یک انتخاب دلی باشد. استفاده از ابزارهای تحلیلی معتبر مانند ماتریس برنامه استراتژیک کمی (QSPM)، به سازمان شما این اطمینان را می‌دهد که هر انتخابی که از میز مدیریت بیرون می‌آید، یک انتخاب حساب‌شده، منطقی و مبتنی بر داده‌های دقیق است. اتخاذ چنین تصمیمی است که مانند یک موتور پیشران قوی، سازمان شما را به سمت موفقیت و دستیابی به اهداف بلندمدت خود هدایت می‌کند. برای مطالعه تمام ماتریس‌ها (مراحل ورودی، مقایسه و تصمیم‌گیری) می‌توانید به مقاله مرجع [👈 چگونه سنگ‌های قیمتی و محصولات خاص خود را در بازارهای بین‌المللی به فروش برسانیم؟] مراجعه کنید.