یاقوت کبود (Blue Sapphire): نگین خرد و اشرافیت
فهرست مقاله
۱. معرفی یاقوت کبود: تعریف و ساختار شیمیایی
یاقوت کبود (Blue Sapphire) یکی از ارزشمندترین سنگهای قیمتی در جهان گوهرشناسی است. این سنگ از انواع گونههای معدنی کورندوم Al2O3 با سیستم کریستالی تریگونال است. یاقوت نزد گوهرشناسان قدیمی ایران، از عزیزترین و شریفترین جواهرات بوده و درباره آن بسیار سخن گفته شده است.
ترکیب شیمیایی و عامل رنگ: رنگ آبی در یاقوت کبود در اثر حضور مقادیر بسیار کمی از عناصر+Fe3 و +Ti3 در شبکه کریستالی ایجاد میشود.
گونههای اصلی یاقوت:
یاقوت سرخ (Ruby): گونه سرخ رنگ کورندوم.
یاقوت کبود (Blue Sapphire): گونه آبی رنگ کورندوم.
سافایرهای رنگی (Fancy Color): یاقوتهایی که رنگی غیر از سرخ یا کبود دارند (مانند زرد، صورتی، سبز و…)
۲. مشخصات فیزیکی و ظاهری یاقوت کبود
شناخت ویژگیهای فیزیکی برای تشخیص و ارزیابی کیفیت یاقوت کبود ضروری است.
| مشخصه | جزئیات فنی و گوهرشناسی |
| سختی (Mohs) | 9 (نشاندهنده دوام بسیار بالا) |
| وزن مخصوص (SG) | 4.00 (-0.05 و +0.1) |
| شفافیت (Transparency) | از شفاف (Transparent) تا مات (Opaque) |
| رنگ (Color) | آبی ویولت کمرنگ تا پررنگ، تا آبی سبز |
| جلا (Luster) | شیشهای (Vitreous) تا ساب آدامانتین (Sub-adamantine) |
| پدیدههای خاص (Phenomena) | آستریسم (Astetism)، چتویانسی (Chatoyancy – خیلی کمیاب)، تغییر رنگ (Color Change) از آبی به بنفش |
| روشهای معمول تراش | فستدار (Faceted) برای سنگهای شفاف و کبوشان (Cabochons) برای نمایش پدیده آستریسم |
۳. اصیلترین منابع و تنوع رنگی یاقوت کبود (نامهای تجاری)
کیفیت رنگ و شفافیت یاقوت کبود به شدت به منبع استخراج آن وابسته است:
کشمیر (Kashmir or Cashmere): شناختهشدهترین کیفیت، معروف به رنگ آبی گل گندمی (Cornflower Blue). رنگی مخملی، آبی ویولت کمرنگ و اشباع بالا در تونهای میانه تا میانه تاریک، با شفافیت sleepy.
برمه (Burma) یا شرقی: مشهور به آبی سلطنتی (Royal Blue). آبی ویولت پررنگ با اشباع بالا در تونهای میانه تا میانه تاریک.
سیلان یا سریلانکا: برلیانسی نسبتاً خوب، آبی ویولت تا خاکستری روشن.
استرالیایی: معمولاً خیلی تیره تا جوهری، همراه با رنگ سبز دورنگی قوی.
مونتانا: بسیار ترنسپرنت، عمدتاً در تون روشن با رنگ آبی استیلی (Steely Blue).
۴. شاخصههای گوهرشناسی برای شناسایی دقیق (استاندارد GIA)
این اطلاعات برای تمایز یاقوت کبود طبیعی از مشابهات یا مصنوعی بودن آن حیاتی هستند:
| شاخصه نوری | مقدار و توصیف |
| شاخص انکسار (RI) | 1.762-1.770 (0.009+، 0.005-) |
| بیرفرژانس | 0.008 تا 0.010 |
| کاراکتر نوری | DR، تکمحوری (Uni-axial) منفی |
| پلئوکوریسم | میانه تا قوی، از آبی ویولت تا آبی سبز |
| طیف جذبی | سه باند جذب در حدود 450، 460 و 470 نانومتر (بسته به منبع) |
اینکلوژنهای کلیدی (Key Inclusions):
شناسایی اینکلوژنها کلید تفکیک یاقوت کبود اصل است:
سیلک (Silk): سوزنهای روتایل (Rutile) که معمولاً در سه گروه با زاویه 60 درجه نسبت به هم قرار میگیرند.
اینکلوژن فینگرپرینت (Fingerprint Inclusion).
خطوط رشد ششضلعی (Hexagonal Growth Lines) و کالرزونینگ (Color Zoning).
۵. روشهای بهسازی یاقوت کبود (Enhancements)
الف) روشهای رایج و پایدار
این روشها معمولاً ثبات بالایی دارند و در نگهداری روزانه مشکلی ایجاد نمیکنند:
گرمادهی (Heating):
اثر: کاهش حالت ابری (Silk) ناشی از اینکلوژنهای روتایل و بهبود رنگ.
شیوع: گهگاهی تا به طور معمول.
پایداری: با ثبات (پایدار) مگر اینکه تا دمای بسیار بالا گرم شود.
نکات مهم نگهداری: ندارد.
دفیوژن (Diffusion):
- اثر: تقویت یا ایجاد پدیده آستریسم (ستارهای)، یا انتشار رنگ در سطح سنگ از طریق گرمادهی شدید در حضور اکسیدهای فلزی.
- شیوع: گهگاهی.
- پایداری: با ثبات.
- نکات مهم نگهداری: ارتقاء ضعیف و سطحی است، لذا از تراش دوباره یا پولیش عمیق جلوگیری شود.
ب) روشهای حساس و نیازمند احتیاط
این روشها نیاز به دقت بیشتری در استفاده و نگهداری دارند:
پرکردن شکستگی با شیشه (Glass Filling):
- اثر: پنهان کردن حفرات و شکستگیهای سطحی و افزایش وزن سنگ.
- شیوع: گهگاهی.
- پایداری: ضعیف.
- نکات مهم نگهداری: ضربه یا حرارت میتواند باعث مشخص شدن یا خالی شدن مواد پرکننده شود، لذا در استفاده و تمیزکاری دقت کنید.
پوشاندن با فیلم نازک (Coating):
- اثر: ایجاد، پررنگتر کردن یا تغییر رنگ یاقوت کبود از طریق یک فیلم نازک روی سطح سنگ.
- شیوع: نادر.
- پایداری: پوشش جدا میشود.
- نکات مهم نگهداری: باید از سایش، بخار و تماس با مواد شیمیایی قوی جلوگیری شود.
۶. نگهداری و دوام: چگونه از یاقوت کبود خود محافظت کنیم؟
با توجه به سختی 9، یاقوت کبود گوهری بسیار بادوام است.
روشهای تمیز کردن: روشهای اولتراسونیک، بخار، و آب گرم و صابون معمولاً ایمن هستند.
پایداری به مواد شیمیایی: یاقوت کبود به سختی آسیب میبیند، اما تماس با لحیمکاری و روانکننده بور میتواند روی سطح حکاکی ایجاد کند و باید از آن اجتناب شود.
پایداری نسبت به نور: کاملاً پایدار است.
۷. تفکیک یاقوت کبود از متشابهات (Simulants)
تمایز یاقوت کبود طبیعی از سنگهای مصنوعی و متشابهاتی چون اسپینل، تانزانیت و آیولیت از طریق بررسی خواص نوری (RI، بیرفرژانس، پلئوکوریسم) و اینکلوژنهای منحصر به فرد (مانند Silk) امکانپذیر است.
توجه مهم برند تاجرتوانا: با توجه به شیوع بهسازی در بازار، ما در مجموعه تاجرتوانا متعهد هستیم که در مورد بهسازی هر گوهر یاقوت کبود، اطلاعات کامل و شفاف را در شناسنامه آن ذکر کنیم تا اعتماد و آگاهی مشتریان ما در بالاترین سطح تضمین شود.
نویسنده: پوریا سیروس پور
منبع: GIA
آموزشهای پیشنهادی تاجرتوانا
۶.۱۹۰.۰۰۰ تومان
این مقالات را نیز بخوانید!
